PNF – dla kogo, jak wygląda terapia i filozofia tej metody

Obecnie Polska jest krajem z najwyższą liczbą organizowanych kursów PNF w Europie, a sama koncepcja jest jedną z podstawowych w usprawnianiu pacjentów z różnymi zaburzeniami aktywności codziennej oraz funkcji i struktur ciała.

Czym w ogóle jest PNF?

Dzięki dostarczaniu przez wzorce ruchowe wyraźnych informacji do mózgu, i przez to uruchomienie mechanizmów odtwarzania lub poprawy kontroli motorycznej (tj. mobilności, stabilności, zręczności i koordynacji), możliwe jest przywracanie utraconej funkcji ruchowej. PNF ma na celu nie tylko kształtowanie czynności nerwowo-mięśniowej lokalnej, tzn. potrzebnej do wykonania określonego ruchu, ale ma także wpływać na funkcje całego układu ruchu.

Jak rozszyfrować tajemniczą nazwę PNF?

P – Proprioceptywna – stymulująca receptory czuciowe, które odbierają informacje dotyczące ruchu i pozycji ciała w przestrzeni

N – Nerwowo – Mięśniowa – aktywizująca połączenia nerwowo – mięśniowe                                  

F – Facylitacja – ułatwienie, torowanie

„Filozofia leżąca u podstaw koncepcji rozpatruje człowieka (również osoby chore) w całości, zakładając istnienie niewykorzystanych potencjałów” 

Kabat 1950r

W jakich przypadkach wykorzystuje się PNF:

• po udarach mózgu, urazach czaszkowo-mózgowych, urazach rdzenia kręgowego;
• u pacjentów z chorobą Parkinsona, stwardnieniem rozsianym, stwardnieniem zanikowym bocznym, chorobami móżdżku, polineuropatiami, dystrofiami mięśniowymi; skoliozami;
• po operacjach wszczepienia endoprotezy biodra lub kolana, rekonstrukcji więzadeł stawu kolanowego, po złamaniach kości;
• z zaburzeniami oddychania, połykania.

Filozofia PNF

1. Pozytywne nastawienie do pacjenta i jego problemów:
   • Pozytywne badanie i ocena (szukanie „mocnych stron” pacjenta)
   • Rozpoczynanie od aktywności, którą pacjent może wykonać samodzielnie
   • Nastawienie pacjenta na osiągnięcie sukcesu
   • Terapia pośrednia
   • Bez bólu (nie prowokować większego bólu, niż już istniejący)

2.   Mobilizacja rezerw (motywacja):

• Aktywny udział pacjenta
  • Intensywny trening – powtórzenia, różnorodność ćwiczeń (zmiana pozycji, aktywności, środowiska)
  • Program treningowy

3. Myślenie funkcjonalne:

• Aktywności codzienne, zadania ukierunkowane na cel
  • Terapia na poziomie struktury/funkcji ciała oraz poziomie aktywności (ICF)
  • Ocena i badanie zorientowane funkcjonalnie
  • Optymalizacja funkcjonowania pacjenta – uniezależnienie od osób trzecich – uczestnictwo we wszystkich składowych życia

4. Holistyczne spojrzenie na pacjenta (ciało, umysł):

• W czasie badania i terapii (pośrednia/bezpośrednia)
  • Czynniki osobowe i środowiskowe (cielesne, intelektualne, emocjonalne)

Zasady główne torowania (ułatwiania) w koncepcji PNF

1. Stymulacja eksteroreceptorów:
   1. Stymulacja dotykowa
      • Kontakt manualny (chwyt lumbrykalny)
      • Kontakt ze środowiskiem (piłka, taśma, wałek)
   2. Stymulacja słuchowa
      • Kontakt werbalny (komendy słowne)
      • Inne (dźwięki, gwizdek, muzyka)
   3. Stymulacja wzrokowa
      • Związana z ciałem pacjenta
      • Związana z otoczeniem
      • Kontakt wzrokowy pacjent – terapeuta

2. Stymulacja proprioceptorów:

• Opór
  • Manualny
    • Otoczenie (wałki, ściana)
    • Z uwzględnieniem różnych rodzajów skurczu mięśnia
    • Trójpłaszczyznowy (trójwymiarowy)
  • Trakcja (odseparowanie partnerów stawowych względem siebie)
  • Aproksymacja (kompresja) – szybka, powolna lub utrzymywana
  • Bodziec stretchu
    • Impuls pobudzający rozciągnięty mięsień do skurczu
    • Stymulujący napięty mięsień do intensywniejszego skurczu

3.   Procedury:

• Wzorce ruchowe
  • Timming – kolejność ruchu:
    • Sekwencja ruchu lub aktywności
    • Normalna kolejność ruchu we wzorcach PNF
    • Zmiana normalnej kolejności ruchu (Timing for emphasis)
  • Mechanika ciała terapeuty
  • Promieniowanie pobudzenia (irradiacja) i wzmocnienie (reinforcement)

4.   Sumacja bodźców czasowa i przestrzenna

Praca na macie – jako podstawa pracy z pacjentem

Dlaczego?

• Bezpieczna dla pacjenta
• Nieograniczona możliwość ruchu
• Praca funkcjonalna
• Optymalna irradiacja
• Nauka samopomocy, np. u często upadających pacjentów lub obawiających się upadku
• Terapeuta i pacjent na jednym poziomie – ważny aspekt psychologiczny
• Możliwość przygotowania wszystkich faz chodu
• Możliwość pracy z większą grupą pacjentów

Zasady pracy na macie:

• Osiągnij z pacjentem nową pozycję
• Ustabilizuj tę pozycję
• Wypracuj funkcję w nowej pozycji
• Rozpoczynaj pracę od łatwych dla pacjenta pozycji i stymulacji
• Zakończ pracę w najwyższej osiąganej przez pacjenta pozycji
• Pracę można rozpocząć w dowolnej pozycji

Dzięki dostarczaniu przez wzorce ruchowe wyraźnych informacji do mózgu, i przez to uruchomienie mechanizmów odtwarzania lub poprawy kontroli motorycznej (tj. mobilności, stabilności, zręczności i koordynacji), możliwe jest przywracanie utraconej funkcji ruchowej. PNF ma na celu nie tylko kształtowanie czynności nerwowo-mięśniowej lokalnej, tzn. potrzebnej do wykonania określonego ruchu, ale ma także wpływać na funkcje całego układu ruchu.

Magdalena Kolibska, certyfikowana terapeutka PNF, FITS i NDT Bobath